Sprawny librecista barokowych oper dbał o przedstawianie w kolejnych ariach całego wachlarza ludzkich emocji. Stąd też różne stany emocjonalne, których kazali doświadczać swoim bohaterom bezwzględni autorzy librett, zyskiwały pewne powtarzające się cechy na gruncie muzycznym. W konsekwencji powstawały określone typy arii, wyróżnianie ze względu na moment dramatyczny dzieła, bądź też szczególne cechy muzyczne.
Do ulubionych przez współczesnych wykonawców fragmentów oper Antonia Vivaldiego i Georga Friedricha Händla należą arie gniewu, szaleństwa i zemsty. Agitata da due venti z opery Griselda Vivaldiego to wirtuozowska aria zrozpaczonej bohaterki, rozdartej między prawdziwą miłością a obowiązkiem. Armatae face et anguibus z oratorium Juditha triumphalis to kolejna popisowa aria koloraturowa, stanowiąca zarazem przykład arii zemsty. Wzburzenie i mściwość udzielają się również tytułowemu Xerxesowi z opery Händla w numerze Crude furie degli orridi abissi, choć rozpoczynające operę arioso bohatera Ombra mai fu cechuje spokój i dostojeństwo. W pochodzącej z opery Orlando Vivaldiego miłosnej arii Ruggiera zwraca natomiast uwagę solowa partia fletu. Przykładem poruszającego lamentu osamotnionego bohatera jest Vedrò con mio diletto z opery Giustino. Aria ta swoim charakterem przypominać może wolne części barokowych koncertów instrumentalnych, co stanowi przykład przenikania się w twórczości Vivaldiego różnych tworzonych przez niego gatunków.
Koncerty instrumentalne Vivaldiego były punktem odniesienia dla innych twórców późnego baroku, w tym dla działającego w pobliskiej Padwie Giuseppe Tartiniego, również uznanego szeroko wirtuoza skrzypiec, kompozytora i nauczyciela. Wzorem zaś dla samego Vivaldiego na gruncie koncertów instrumentalnych pozostawały dokonania innego włoskiego twórcy, Arcangela Corellego. Francesco Geminiani cały opus jego sonat skrzypcowych opracował w formie concerti grossi. Cykl 12 koncertów Geminianiego/Corellego kończą brawurowe wariacje stworzone na podstawie popularnego w baroku tematu La Folia.
Bartłomiej Gembicki
