Organization

Conductor

Jakub Burzyński

Bydgoska Scena Barokowa

Others

La Tempesta

Singer

Soprano

Aleksandra Raszyńska

Katarzyna Bienias

Soprano II

Tenor

Andrzej Marusiak

Aleksander Rewiński

Tenor II

Adam Slawinski

Baritone

Samuel Ferreira

Bass

Michał Janczak

Roman Wawreczko

Agnieszka Obst-Chwała

Violin

Beata Kozyra-Paulska

Piotr Dąbrowski

Trombones

Paweł Wachowski

Ondrej Sokol

Martin Daniel Zorzano

Violone

Witold Wilgos

Theorbo

Monteverdi Vespro della Beata Vergine

Bydgoszcz

Poland

Collegium Copernicanum

Monteverdi Vespro della Beata Vergine: Vespro della Beata Vergine Monteverdi

Public

Vespers

Approved

Jest rok 1610. Trwa druga wojna polsko-rosyjska, tak zwana moskiewska. Wojska polskie pod wodzą hetmana Żółkiewskiego ruszają na Moskwę i jako jedyna armia w historii zdobywają to miasto na całe dwa lata. Na tronie carskim osadzony zostaje piętnastoletni królewicz Władysław Waza. Szereg błędów strategicznych popełnionych po tym wydarzeniu spowoduje ostatecznie odwrót z Moskwy i początek panowania dynastii Romanowów. Jednak w 1610 roku triumf Polski w Moskwie jest jeszcze bezdyskusyjny.

W wojnie tej, po stronie polskiej, w interesie wiary katolickiej stoi papież, Paweł V. Zaczyna się dopiero szósty rok jego pontyfikatu, ale już widać wyraźnie, że z niepozornego i skromnego kardynała Camillo Borghese przemienia się na tronie Piotrowym w ambitnego polityka i inkwizytora. Miejscami zbyt ambitnego: jego zabiegi omal nie doprowadzają do schizmy między Rzymem a dumną Wenecją, która wolała rozważyć przejście na protestantyzm, niż podporządkować się presji wzmocnienia autorytetu papiestwa. Papież Borghese sięga po nadzwyczajne środki: to ostatni w historii przypadek interdyktu papieskiego, surowych sankcji religijnych wobec suwerennego państwa.

Paweł V wie jednak, że sytuacja sprzyja wzmocnieniu papiestwa. Symbolicznie, na wzgórzu Watykańskim dobiega końca budowa monumentu wszech czasów: nowej bazyliki św. Piotra, na miejscu starej, wyburzonej na początku XVI stulecia. Budowa nie liczy się z kosztami ani z czasem: w 1610 roku trwa już dobrze ponad sto lat, pracują przy niej kolejne generacje wybitnych architektów, rzeźbiarzy i malarzy. Rafael, Michał Anioł i Gianlorenzo Bernini – to najważniejsi z nich, lecz nazwisk tych było oczywiście znacznie więcej. Paweł V zdaje sobie sprawę, iż jego pontyfikat przypada na finał tych prac, więc gdy w latach 1608-1612 powstaje wizytówka świątyni – jej olśniewająca fasada – nie waha się dopilnować, by pojawiła się na niej inskrypcja dedykowana jego osobie: „Na cześć Księcia Apostołów. Paweł V Borghese, Rzymianin, papież, w 1612, siódmym roku swojego pontyfikatu”. To jedyny napis na fasadzie Bazyliki.

Podobna inskrypcja, z tego samego roku, istnieje na słynnej fontannie znajdującej się na pobliskim wzgórzu Gianicolo: „Paweł V, papież, Roku Pańskiego 1612, siódmego swojego pontyfikatu”. I o ile można dyskutować nad udziałem Pawła V w budowie bazyliki, o tyle tutaj jest to napis wielce zasłużony: papież z rodu Borghese wsławia się bowiem przywróceniem do użytku dwóch starożytnych akweduktów, co znacznie poprawia dostęp do wody pitnej w mieście. Fontanna nosi zresztą do dziś imię papieża, jako Fontanna Acqua Paola.

Skoro zaś mowa o pochodzeniu tego papieża, nie sposób nie wspomnieć siostrzeńca Camilla, Scypiona Borghese. Paweł V mianuje go kardynałem natychmiast po swoim wstąpieniu na tron Piotrowy, to zaś czyni 27-letniego Scipione człowiekiem niebywale majętnym. Szczęśliwie nie jest to typ utracjusza, a jego zainteresowania biegną głównie w kierunku kultury i sztuki. W 1605 roku powstaje wspaniały park piniowy, a w 1616 roku ukończone zostają prace nad imponującą Villą Borghese, która od tej pory zaczyna wypełniać się znakomitymi dziełami sztuki oraz staje się prawdziwym centrum życia kulturalnego i towarzyskiego miasta.
Wróćmy jednak do roku 1610. W październiku do Rzymu przybywa kompozytor Claudio Monteverdi, od 1590 roku pozostający na służbie rodu Gonzagów w Mantui. Wiezie ze sobą pierwodruk świeżo wydanego w Wenecji dzieła: Mszy opartej na motecie Nicolasa Gomberta i niezwykle kunsztownych Nieszporów Maryjnych. W dziele tym upatruje dla siebie szansy na odmianę uciążliwego losu. Dwadzieścia lat spędzone w Mantui daje mu się we znaki: mimo stworzenia w tym czasie dzieł epokowych – dwóch znakomitych oper i sześciu ksiąg madrygałów – ma poczucie braku perspektyw zawodowych. Decyduje się więc na krok odważny: tworzy kolekcję najbardziej kunsztownej muzyki sakralnej, jaką tylko on może w tym czasie skomponować, i dedykuje ją papieżowi, poznanemu podczas niedawnych odwiedzin w Mantui. Co więcej: postanawia zawieźć osobiście Pawłowi V dedykowany mu zbiór.

Czy spotkał się z papieżem w Rzymie? Nie mamy na ten temat wiadomości. A jeżeli tak, to czy spotkali się może w budowanej właśnie willi papieskiego siostrzeńca? Tego się też nigdy nie dowiemy, choć w kontekście upodobań kulturalnych Scypiona Borghese wydaje się to cokolwiek prawdopodobne. Nie wiemy nawet, czy Monteverdi wiózł ze sobą komplet głosów dzieła – w bibliotece papieskiej zachowała się tylko księga głosu altowego. Wiemy natomiast z pewnością, że gdy na karcie tytułowej wiezionego do Rzymu zbioru drukowana była w dumnej Wenecji dedykacja dla Pawła V, podobne dedykacje nie istniały jeszcze ani na fasadzie San Pietro, ani na Fontanna Paola. Co ciekawe, czas dzielący te dedykacje odpowiada mniej więcej okresowi polskiego panowania na tronie moskiewskim. A wszystkie one, uzyskane w tak krótkim czasie, prawdziwe „tres sunt, qui testimonium dant in terra”, uczyniły z papieża z rodu Borghese jedną z najszczodrzej upamiętnionych osobistości w historii.

Monteverdi ostatecznie niczego nie zyskuje w Rzymie w 1610 roku. Trzy lata później obejmuje za to jedno z najbardziej prestiżowych stanowisk ówczesnego świata muzycznego: zostaje następcą Giovanniego Gabrielego w roli kapelmistrza Bazyliki św. Marka w Wenecji. Tej Wenecji, która omal nie przeszła na protestantyzm za sprawą działań Pawła V. Polski królewicz Władysław, marionetkowy car Rosji z 1610 roku, wyrasta natomiast na mecenasa sztuki podobnego Scypio-nowi Borghese: w 1625 roku, podczas wielkiej europejskiej podróży, próbuje zwerbować Monteverdiego do swojej kapeli w Warszawie. Bezskutecznie – uznany kompozytor czuje się w Wenecji znakomicie i propozycji królewicza nie przyjmuje. W 1632 roku Władysław zostaje królem Polski, a w 1646 pojmuje za żonę księżniczkę francuskiej gałęzi mantuańskich Gonzagów, Ludwikę Marię. Claudio Monteverdi, były pracownik tej rodziny, nie żyje już wówczas od trzech lat. Jego Nieszpory z 1610 roku prawdopodobnie nigdy nie zostały wykonane w całości za jego życia, ani w Rzymie, ani w Mantui, ani tym bardziej w Wenecji. Możliwe nawet, że nie były pomyślane jako jednolite dzieło, przeznaczone do takiego wykonania. Pozostają bytem koncepcyjnym i symbolicznym, powstałym w konkretnym, nigdy nie osiągniętym celu. Paradoksalnie, dziś postrzegane są jako jedno z najwybitniejszych arcydzieł w historii muzyki.

polski

Monteverdi Vespro della Beata Vergine by Monteverdi, Ó (2023/2023), Seoltóir Jakub Burzyński, Collegium Copernicanum, Bydgoszcz, Poland

Creidmheasanna feidhmíochta (Foireann & Criú )

Caitheadh

Clár, Eolas & Achoimre

Grianghraif

Tuilleadh léitheoireachta

Dátaí & Ionaid Feidhmíochta

Ionaid