Niczym Picasso lub Klimt nakreślił Puccini szereg fascynujących, barwnych i wielowymiarowych portretów kobiecych. Zarówno jego Manon, jak i Mimi, Toska, Cio-Cio-San, Magda, czy z pozoru lodowata, lecz nadal skrycie pragnąca miłości Turandot – niezmiennie fascynują widzów teatrów operowych całego świata pomimo upływu lat. Postaci te nie straciły nic ze swej wyrazistości, są tak samo przekonujące i wciąż aktualne, choć ich historie osadzone są w minionych realiach. Fenomen Toski od czasu jej premiery w rzymskim Teatro Constanzi w 1900 roku stanowi fakt, że pojawienie się jej w repertuarze teatru operowego jest niemalże gwarantem wypełnionej po brzegi widowni. Miłosny dramat, niosący ze sobą motywy szantażu, okrucieństwa, pożądania, wielowymiarowości człowieczeństwa jak i jego braku, zbrodni i amoralności fascynuje widza, który daje się wciągnąć w miłosno-śmiertelne tornado.
Puccini zabiegał o możliwość skomponowania opery do libretta opartego na tekście Victoriena Sardou od 1889 roku. Wtedy to zobaczył Toskę po raz pierwszy na scenie teatru z Sarah Bernhardt w roli głównej. Nie był wówczas jeszcze uznanym kompozytorem, co znacznie minimalizowało jego szansę na otrzymanie zlecenia napisania opery. Konkurencja była spora, gdyż sztuką tą interesował się nawet sam Verdi. Liczący się w środowisku włoski redaktor i muzyk Giulio Ricordi jako autora opery widział Alberto Franchettiego. Młody kompozytor nie doszedł jednak do porozumienia z librecistą Luigim Illiką i w rezultacie skomponowanie Toski przypadło Pucciniemu.
Historia, osadzona w Rzymie przełomu XVIII i XIX wieku, za sprawą reżyserki Barbary Wysockiej przenosi widza w atmosferę Włoch lat 70. ubiegłego wieku. Czasu starć Czerwonych Brygad w odpowiedzi na działania neofaszystowskie w latach 60. Nadużycia władzy, niewydolność polityczna państwa, bunt społeczeństwa, terror i zamachy, cała ta polityczna zawierucha zdaje się wpływać na tragiczny los kochanków.
Choć tytułowa Tosca nie jest typem femme fatale, jej wiedzione impulsem działania doprowadzają do dramatu mężczyzny, którego darzy uczuciem. Uwikłana w konflikt tragiczny im bardziej stara się uniknąć klęski, tym bardziej się do niej zbliża. Staje w obliczu sytuacji, która zmusza ją do dokonania wyborów, z których żaden nie uchroni jej od katastrofy. Kierowana najszczerszą miłością nieświadomie sprowadza na siebie i swojego wybranka zgubę i niezależnie od siły charakteru, odwagi towarzyszącej podjętym decyzjom i szlachetności intencji, staje się zarazem winowajcą jak i ofiarą.
Całość dramatu podsyca niezwykła muzyka Pucciniego, pełna skrajności, muzycznie portretująca całą skalę wydarzeń na scenie, poprzez przechodzenie z piano do forte, zestawienie belcanta z krzykiem, szeptu z dramatycznymi partiami solowymi, miłości ze śmiercią. Kontrast ten dowodzi umiejętności kompozytora do wypowiadania się nie tylko w języku brutalności, ale i delikatności. W operze zachwycają również dwie przepiękne arie w wykonaniu głównych bohaterów – Vissi d’arte Florii Toski i E lucevan le stelle Mario Cavaradossiego.
Atmosfera towarzysząca premierze dzieła Pucciniego z powodu ówczesnych wydarzeń w Europie, jak i w samym Rzymie, była napięta. Śpiewacy biorący w niej udział otrzymywali listy z pogróżkami, krążyły też pogłoski o podłożonej w teatrze bombie. Na widowni panował chaos i panika. Przedstawienie przerwano i rozpoczęto od nowa. Pomimo tych utrudnień Tosca okazała się sukcesem. Publiczność domagała się bisów. Dziś – obok Carmen, Czarodziejskiego fletu, Cyganerii, Oniegina i Traviaty – należy do najczęściej wystawianych oper świata. To absolutne arcydzieło późnego romantyzmu powróciło do repertuaru Teatru Wielkiego – Opery Narodowej w 2019 roku.
